از جمله روش‌های درمانی است که محدودیت سنی خاصی برای آن وجود ندارد کودکان و بزرگسالان می‌توانند با توجه به شرایط خود از اقدامات این روش کاردرمانی استفاده کنند.
از دسته کاردرمانی‌های مهم می‌باشد و برای برطرف کردن و کم کردن مشکلات ذهنی افراد مفید بوده و با استفاده از روش‌های تخصصی مبادرت به یاد دادن مفاهیم شناختی و تقویت کردن مهارت‌ها و کارکردهای اجرایی مغز در گستره ذهنی و درکی می‌پردازد.
کاربردهای کاردرمانی ذهنی و شناختی چیست؟
برای موارد و اختلالات زیر استفاده از کاردرمانی ذهنی توصیه می‌شود:
- اختلالات اوتیسم
- اختلالات کم‌توجهی یا بیش فعالی
- بروز فلج مغزی و ضربه‌مغزی
- ایجاد اختلالاتی در یادگیری مانند خواندن و نوشتن یا محاسبات ریاضی
- عدم توانایی در مهارت‌های مربوط به ترسیم.
- بروز اختلال و تأخیر در رشد کودکان
- کم‌توانی ذهنی در کودکان
- بروز مشکل درکی و شناختی
- ایجاد مشکل مخچه‌ای و بروز اختلالات رفتاری مثل جویدن ناخن یا پرخاشگری
- سندروم داون
- وجود اضطراب و استرس شدید
- فوبیا
- شیزوفرنی
- اختلالاتی در حافظه و حواس
- وجود مشکل در ارتباط
- وسواس
- مشکلات روحی مانند افسردگی
- سکته مغزی
- پارکینسون
ابزار و روش‌های کاردرمانی ذهنی شناختی
در ابتدا وضعیت فرد به‌دقت توسط درمانگر بررسی‌شده که این کار ممکن است چندین جلسه به طول بیانجامد. سپس برنامه مدون طراحی‌شده و روش مناسب آغاز می‌شود. روش‌های کاردرمانی ذهنی به شرح زیر است:
- حسی حرکتی: تمرکز و توجه این روش بر حرکات است. مانند اختلالات هماهنگی رشدی که از سن ۵ سالگی خود را بروز می‌دهد. در ابتدا حالتی مرتبط با حرکت داشته اما کم‌کم به سمت اختلالات یادگیری سوق پیدا می‌کند. در این روش منظور تکامل رشدی و حرکتی است.
- درکی حرکتی: برای افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که لزوم بالا رفتن مهارت‌ها در زمینه درک و حرکت موردنظر است. این افراد نیاز به کسب مهارت‌های بالاتری دارند.
- یکپارچگی حسی: در این روش کودک در مرکز درک و فعالیت قرار می‌گیرد. یکپارچگی حسی یک‌روند رفتاری و عصبی است که نتیجه آن شکل گرفتن یک رفتار است. اطلاعات حسی که برای یک نوع رفتار لازم و کافی است و شاهد هستیم که قسمت‌های مختلف مغز یکپارچه شده و ثمره آن رفتاری انطباقی است.
- شناختی: تمرکز آن بر روی زمینه‌های شناختی مانند توجه کردن، حل کردن مسائل، حافظه فعالیت‌های اجرایی است. در این فرایند درمانگر هر آنچه که مانعی برای انجام فعالیت نرمال و طبیعی است را دگرگون و تغییر می‌دهد. این تغییرات مانند تغییر در محل زندگی و کار به وجود می‌آید تا روند زندگی برای فرد تغییر کند. تغییراتی داده می‌شود تا فرد بتواند وظایف محوله را انجام دهد. به مرور مهارت‌ها در زمینه انجام فعالیت‌ها فزونی می‌یابد.
ابزارهای کاردرمانی ذهنی شناختی
ازآنجایی‌که اختلالات تنوع بسیاری دارند و همچنین سن افراد نیز با هم متفاوت است و روش‌های مورد استفاده می‌تواند تنوع بسیاری داشته باشد. مواردی از ابزارها برای مراحل درمان به شرح زیر می‌باشد:
- استفاده از ادوات موسیقی مختلف، طبل، ارگ، دستگاه‌های پخش و ضبط صدا، هدفون، میکروفون و…
- استفاده از سطوح شیبدار، رمپ یا پله
- بهره‌گیری از آینه‌قدی
- اسکوتر
- تشک‌های ضخیم
- بالانس بیم و نردبان‌های زمینی
- صندلی و تخت سی‌پی
- واکر و ترامپولین
- اتاق تاریک و شمع
- کیسه‌شن
- چراغ‌قوه و وسیله‌های دارای نور و روشنایی
- استفاده از ماساژ یا ویبره‌های حرارتی
- بهره‌گیری از شمع‌های عطری و ادوات آروماتراپی
- به استفاده از شت‌ها با درجات سفتی متفاوت و یا حوله‌های نرم
- وسایل مورد استفاده در اتاق‌های بازی و یا سیستم آموزش درمانی
- و…
گروه‌های هدف برای کاردرمانی شناختی ذهنی
به‌طورکلی می‌توان کودکانی که هدف درمان قرار می‌گیرند را در چهار دسته‌بندی اصلی قرار داد:
- کودکانی که دچار اختلالات یادگیری هستند. مانند مشکل در ریاضیات یا نوشتن دیکته
- کودکانی که اختلالات رفتاری دارند مانند منزوی بودن، جویدن ناخن، شب‌ادراری و یا رفتارهای پرخاشگرانه
- کودکانی که حالتی دیرآموز دارند
- افرادی که مبتلا به بیماری‌های متابولیکی بوده و یا دچار سندروم داون یا سندروم‌های ژنتیکی هستند
همکاری خانواده‌ها در برطرف کردن مشکلات ذهنی
در منزل و با کمک خانواده و انجام کاردرمانی‌هایی در منزل زمان و نحوه درمان بهتر پیش می‌رود. با توجه به وضعیت فرد روش‌های مختلف کاردرمانی ذهنی در منزل صورت می‌پذیرد که در کودکان بیشتر به شکل بازی است که می‌تواند در فرایند ذهنی کودک نقش مؤثری ایفا کند. به مرور می‌تواند مهارت‌های لازم را کسب نموده و در عمل و زندگی اجرا نماید.
بازی‌های مختلفی برای کسب این مهارت‌ها توصیه شده است که به ظاهر ساده هستند اما می‌توانند نقشی مؤثر داشته باشند. به‌عنوان‌مثال بازی وجود دارد که می‌تواند در این زمینه کمک بزرگی باشد و به‌راحتی در منزل انجام شود. بازی‌هایی برای تقویت کردن حافظه، بازی‌هایی جهت هماهنگ کردن چشم و دست، بازی‌هایی با محوریت بالا بردن توجه و تمرکز از جمله بازی‌هایی هستند که می‌توانند به برطرف شدن این مشکلات کمک شایانی کنند.
دیگر روش‌های درمانی باقابلیت انجام از راه دور
با مشاوره و بهره‌گیری از نظر کارشناسان والدین می‌توانند به طور غیرحضوری نیز با برنامه‌ریزی دقیق و روزانه نسبت به این امر کمک شایانی کند. ابزارهای ساده و روش‌های خانگی می‌توان کاردرمانی ذهنی را انجام داد. منابع دیجیتال و بازی‌های دیجیتالی نیز می‌توانند برای این مهم کمک بزرگی باشند. امروزه شاهد به وجود آمدن بازی و اپلیکیشن‌هایی در این زمینه هستیم که در کودکان مورد استقبال قرار گرفته بازی‌های تعاملی پاسخ خوبی از خود به جای گذاشتند.
والدین و درمانگر باید به این نکته توجه داشته باشند که اگر این کار به طور مجازی و از راه دور انجام می‌شود، شرایط روحی کودک نیز در نظر گرفته شود. حتماً قبل از انجام تمرینات آنلاین بر روی ذهن و شرایط کودک کار کرده و آمادگی ایجاد کنید.
به‌طورکلی کاردرمانی ذهنی و شناختی به خوبی می‌تواند زمینه‌ای فراهم کند که کودکان و بزرگسالان توانمندتر از قبل شوند. روش‌های متنوعی وجود دارد که با توجه به موقعیت افراد از آنها استفاده می‌شود که در بالاتر به آن اشاره کردیم. با شناسایی بازی‌ها و چالش های مختلف در منزل با کمترین ابزار می‌توان مهارت‌های شناختی و ذهنی را افزایش داد.